Werken aan een weerbare en veerkrachtige stad

Rotterdam klaarmaken voor de toekomst: dat gaat veel verder dan de stad en haar gebouwen voorbereiden op heftige regenbuien en een veranderend klimaat. Chief Resilience Officer Arnoud Molenaar van de gemeente Rotterdam vertelt hoe Rotterdam op een integrale manier werkt aan een weerbare en veerkrachtige stad.

Chief Resilience Officer, het is een tot de verbeelding sprekende titel. Arnoud Molenaar, verantwoordelijk voor het programma ‘Resilient Rotterdam’, draagt ‘m al sinds 2014, toen Rotterdam toetrad tot het wereldwijde netwerk ‘100 Resilient Cities’, bekend als het Global Resilient Cities Network (GRCN). Resilience dus, vrij vertaald is dat zoiets als weerbaarheid en veerkracht. En dat begrip is, zo benadrukt Molenaar meteen, een stuk breder dan de term klimaatadaptatie. “Waar het om gaat, is dat we de stad proberen voor te bereiden op plotselinge gebeurtenissen en geleidelijke veranderingen. Dat kunnen dus felle hoosbuien zijn, maar ook de stijgende zeespiegel. Hiervoor moeten we in de stad klimaatadaptieve maatregelen nemen. Maar dat is slechts een van de manieren om de stad weerbaar en veerkrachtig te maken. Het gaat verder.” Digitale weerbaarheid Denk aan digitale weerbaarheid, geeft Molenaar als voorbeeld. “Er circuleren zoveel data in onze stad. Die digitalisering biedt kansen; de stad wordt slimmer, de gebouwen worden slimmer. En aan elkaar verbonden. Maar het maakt de stad ook kwetsbaar. Stel je voor dat er iets met die data gebeurt, of bijvoorbeeld de software van alle gemalen en pompen in Rotterdam wordt gehackt. Hoe ga je daarmee om?”

Dan de energietransitie, een ander thema. “We willen toe naar een compleet nieuw en duurzaam energiesysteem. Daar worden talloze oplossingen en maatregelen voor bedacht, er zal een hele lappendeken aan nieuwe systemen komen. Maar hoe ‘resilient’ is het totale systeem dan?” En actueel: is de stad weerbaar tegen pandemieën? “Hoe zorgen we ervoor dat we sterker uit deze coronacrisis komen? En dat we echt geleerd hebben van alles wat er nu gebeurt?”

Terugvalopties “Het gedachtegoed begint met het besef dat weerbaarheid en veerkracht belangrijke stedelijke kwaliteiten zijn”, vervolgt Molenaar. “We zitten in een tijdperk waarin zoveel veranderingen tegelijk plaatsvinden. We moeten daarom op een systematische manier werken aan een weerbare stad. Dat vraagt om een integrale benadering, een inclusieve ook. Dat je alle maatregelen in samenhang ziet. En dat je het gezamenlijk aanpakt. Waarbij je goed moet nadenken over terugvalopties: hebben we een plan b voor als er iets gebeurt? Daarbij moeten we vindingrijk zijn, en profiteren van de kennis en de ideeën van al die frisdenkers en dwarsdenkers in de stad. Betrek ze bij alle ontwikkelingen.” Onmogelijk nu mogelijk De coronacrisis heeft trouwens echt een versnelling teweeggebracht in het resilience-denken, heeft Arnoud Molenaar gemerkt. “Het heeft tot het besef geleid dat niks mag worden uitgesloten als je nadenkt over de toekomst. Want zelfs het onmogelijke blijkt nu mogelijk. De grote vraag is: gaan we voor het plat herstellen van de oude economie, of gaan we meteen ook bijvoorbeeld inspelen op de klimaatvraagstukken van de toekomst?” Vanzelfsprekend is Molenaar pleitbezorger van het laatste. “Want, we zaten al in een crisis, namelijk de klimaatverandering. Die moet nu niet buiten beeld raken.”

Hoewel resilience over veel meer gaat dan alleen klimaatbestendigheid, speelt juist dat thema een belangrijke rol in Rotterdam. Logisch, Rotterdam heeft als havenstad een directe verbinding met de zee. Bovendien is de stad grotendeels versteend, waardoor het kwetsbaar is voor hoosbuien en extreme hitte. De aandacht voor klimaatadaptatie was ook de reden voor de uitnodiging om zich als eerste Nederlandse stad aan te sluiten bij ‘100 Resilient Cities’. Later volgde Den Haag. “Waar overigens eendrachtig mee wordt samengewerkt”, wil Molenaar maar zeggen. “Dat schept een band.” Voorbeeldfunctie Rotterdam heeft een voorbeeldfunctie voor andere steden als het gaat om klimaatadaptatief beleid. “We hebben daarin echt iets te bieden. We hebben New Orleans geholpen na de overstroming. In Surat in India, een stad met meer dan 6 miljoen inwoners en een hardnekkig waterprobleem, worden naar Rotterdams voorbeeld allerlei waterpleinen aangelegd. Datzelfde geldt voor Mexico-Stad.”

De havenstad kijkt op zijn beurt ook naar andere steden. Parijs is een mooi voorbeeld, vindt Molenaar. Daar werken ze aan weerbare scholen en schoolpleinen; Resilient Schoolyards. Met het idee: die scholen zijn evenredig verdeeld over de stad en vervullen een netwerkfunctie. Dus juist daar, op die centrale plekken, moet worden geïnvesteerd in klimaatadaptatie en duurzaamheid, en bovendien worden gezorgd voor een verkoelende plek tegen de hittestress, echt een probleem in Parijs. Veerkrachtige wijk “Dat heeft ons weer geïnspireerd in ons project in Rotterdam-West”, vertelt Molenaar. In Bospolder Tussendijken wordt namelijk gewerkt aan een veerkrachtige wijk. Met aandacht voor duurzaamheid, klimaatbestendigheid én de bewoners. “Naar Parijs’ voorbeeld ontwikkelen we daar ook zo’n Resilient Schoolyard op .”

Bijzonder record Met het dak van de Peperklip is trouwens nog een bijzonder record gevestigd. Het is het langste natuurdak van Nederland. En het is multifunctioneel. Door het groene dak wordt het regenwater gereguleerd afgevoerd. Bovendien wordt de biodiversiteit gestimuleerd. “En in de toekomst kunnen we het wellicht gereed maken voor stadslandbouw.” Zo’n project, dat laat Molenaar maar al te graag zien aan alle bouwpartners in de stad. Omdat het navolging verdient. Omdat het in de praktijk laat zien hoe je werkt aan een toekomstbestendige stad, met toekomstbestendige gebouwen.

En bewoners, kunnen zij zelf nog een bijdrage leveren? Arnoud Molenaar besluit: “Ik zou dan willen zeggen, als eerste stap: maak je tuin minder stenig. Het is natuurlijk trendy om een lounge-gedeelte in je tuin aan te leggen, en gemakkelijk te onderhouden, maar voor de afvoer van regenwater is het niet goed. 60% van de stad is particulier bezit, dus daar is nog veel winst te behalen.”