Het Zandkasteel: van gesloten kantoortorens naar toegankelijk monument
Foto's: Roos Trommelen, Sybolt Voeten en Remco van Blokland
Gebouwen waar mensen van houden, worden vaak behoed voor sloop.
Max van Huut
Eén ding wisten architecten Ton Alberts en Max van Huut zeker toen zij ‘het Zandkasteel’ ontwierpen: ooit gaat de NMB-bank – later ING – eruit. Het jonge monument transformeert van gesloten bankkantoor naar open gebouw met allerlei functies voor mensen uit Amsterdam Zuidoost.
In drie van de tien torens maakt bouwbedrijf Van Wijnen ruimten voor de Amsterdam International Community School. In de rest komen onder meer woningen en kantoren.
In de jaren tachtig maakte architectenbureau Alberts & Van Huut het organische ontwerp. Nu zorgen architecten Max van Huut en Hans IJkelenstam dat het gebouw op duurzame wijze een tweede leven krijgt. Opdrachtgever gemeente Amsterdam gaf Van Wijnen een jaar de tijd om te inventariseren welke elementen en materialen geschikt zijn voor hergebruik. Daarna volgde de omvorming van lege kantoortorens tot internationale school.
Gebouw leren kennen
Sjoerd Pronk, vestigingsdirecteur van Van Wijnen Amsterdam, licht toe: “Dat jaar gaf ruimte om tot op detailniveau te onderzoeken wat typerend is voor het gebouw en behouden blijft, en welke ontwerpaanpassingen nodig zijn. Voor de elementen die we niet opnieuw toepassen, zochten we direct een andere bestemming. Glazen wanden, houten betimmeringen en systeemwanden zijn één op één hergebruikt in kantoren in de buurt.”
Volgens Van Huut zit duurzaamheid niet alleen in techniek en gaat circulair bouwen verder dan hergebruik van materialen: “Schoonheid, in welke vorm dan ook, is het meest duurzaam. Gebouwen waar mensen van houden, worden vaak behoed voor sloop. Als we circulariteit beschouwen als zuinig omgaan met de aarde en onze leefomgeving, geloof ik er wel in.”
Duurzaamheid en historisch besef komen samen in het Zandkasteel, bij oplevering een van de energiezuinigste gebouwen ter wereld. Pronk: “Een monument moet je leren kennen om de historische waarde te behouden. Onze planvoorbereiders werken nauw samen met Van Huut en vragen hoe hij naar het gebouw keek en kijkt. Van Huut: “Als architect heb je de wens dat het gebouw haar ziel behoudt. Het gebouw krijgt nieuwe functies en hier en daar een ander uiterlijk, maar is en blijft het Zandkasteel.”
Welzijn
Kenmerkend voor het Zandkasteel zijn de organische architectuur en geïntegreerde natuur. De opvallende schuine gevels verbeteren de akoestiek en verdelen de windbelasting. Bovenop de parkeergarage ontwierp Jørn Copijn vier thematuinen waar nu dertig meter hoge bomen groeien en onder andere de IJsvogel een plek vindt. Van Huut: “Overal in het Zandkasteel zie je groen. Bomen, planten, water, kunst, kleur en architectuur versterken elkaar als een symfonie. Planten zorgen bovendien voor luchtbevochtiging en voldoende vierkante meters bladgroen maken een airco overbodig.”
De ontwerpkeuzes van toen bevorderen het welzijn van toekomstige gebruikers. Pronk schetst: “Door het hele gebouw loopt één kronkelende binnenstraat die mensen het gevoel geeft zich steeds in een andere omgeving te bevinden. In de school ontstaan zo verschillende hoekjes om elkaar te ontmoeten of om je terug te trekken.” Van Huut vult aan: “De straat is ontworpen als een meanderende rivier. Je verplaatst je niet zomaar van A naar B. Door de constante vormverandering en het kleurverloop ontdek je nieuwe perspectieven. In een rechttoe rechtaan gebouw krijgen kinderen andere impulsen, altijd hetzelfde uitzicht leidt tot luiheid en verveling. Een ruimte moet beweeglijk zijn, verwonderen en rust creëren.”
Van bank naar schoolbanken
Bij de verbouwing van bank naar schoolbanken is rekening gehouden met aanpasbaarheid. Pronk: “Het plafond hebben we flexibel gemaakt om beter bij de installaties erboven te kunnen. In scholen gelden steeds strengere eisen voor ventilatie, installaties moet je kunnen aanpassen aan nieuwe normen en functies.”
Van Huut is blij met de komst van de school en alle andere functies in de overige zeven torens, in opdracht van Wonam en Zadelhoff: “Het geeft een heel andere dynamiek aan het gebouw. Er wonen, werken, leren en recreëren mensen. De school maakt het auditorium openbaar. De binnenstraat is straks toegankelijk voor iedereen, zoals het oorspronkelijk is bedacht. Het Zandkasteel wordt echt onderdeel van de buurt.”
Sociale winst
Opdrachtgever gemeente Amsterdam heeft als doel dat de transformatie sociale winst oplevert. Daarom boden Van Wijnen en andere bouwpartners een baan aan mensen uit de directe omgeving, of met een achterstand tot de maatschappij. Als onderdeel van het project ‘Bouw aan jouw Zuidoost’ organiseerden Van Wijnen en Max van Huut een excursie naar de bouwplaats. Jongeren maakten zo kennis met de bouwwereld en zagen wat er nog meer mogelijk is hun omgeving. Buurtbewoners en andere geïnteresseerden namen tijdens de Open Monumentendagen ook alvast een kijkje.
